Architektura w Szczecinie: plac

Miasta mają możliwość dania czegoś wszystkim, tylko dlatego, i tylko wtedy, gdy są one tworzone przez wszystkich.

Jane Jacobs

Jakość miast jest mierzona poprzez to, co można w nich robić za darmo.

Alejandro Aravena

Wszystko się zmienia z wyjątkiem samego prawa zmiany.

Heraklit z Efezu

W erze cyfrowej jesteśmy w końcu gotowi budować miasta lub części miast, które będą tworzone faktycznie i dosłownie przez wszystkich. Narzędzia partycypacji i bezpośredniej demokracji są już rzeczywistością, niniejszy projekt jest próbą znalezienia sposobu wykorzystania ich w praktyce. Przygotowaliśmy koncepcję kształtowania objętej konkursem części miasta przez interaktywną partycypację mieszkańców dla ich przyszłego użytku.

W wyniku procesu partycypacyjnego planowania powstaje rodzaj miasta otwartego. Jest to przeciwieństwo arbitralnych i sztywnych projektów rysowanych tradycyjnie przez urbanistów i architektów. Oddanie decyzji o kształcie placu w ramach zdefiniowanych przez architektów będzie ćwiczeniem w zakresie miejskiej demokracji bezpośredniej.

Głównym pomysłem na zagospodarowanie placu jest umożliwienie jego zmienności w zależności od woli Szczecinian. Projekt architektoniczny ogranicza się do zdefiniowania ram, określenia systemu działania i zaproponowania możliwych do aranżacji wariantów zagospodarowania placu. Od tego momentu losy placu oddane będą w ręce mieszkańców Szczecina. Ze względu na ograniczony budżet projektujemy nawierzchnię placu z proponowanych przez Miasto Szczecin katalogowych płyt betonowych w formacie 60x90cm oraz trawy z rolki. Nawierzchnia będzie każdorazowo dostosowywana do wybranej postaci placu.

Zmienność będzie całkowicie uzależniona od woli mieszkańców, która przejawiała się będzie w organizowanym corocznie plebiscycie (przeprowadzany internetowo w formie głosowania na dostępne opcje projektu). Wybrane przez mieszkańców nowe zagospodarowanie wykonywane będzie na wiosnę – tak, aby działało przez sezon wiosenno – letnio – jesienny. Tym sposobem co roku plac może przybierać inną postać – od 100% nawierzchni trawiastej, o atmosferze przestrzeni publicznej przypominającej tą na Jasnych Błoniach po 100% nawierzchni z betonowych płyt – podobnie jak na Placu Solidarności / Centrum Dialogu Przełomy.

Plac, Złota Oś, Polska i reszta Europy

Chcemy, aby plac między Placem Lotników a Placem Żołnierza był wyjątkowym miejscem na Złotej Osi, aby jego charakter nie powtarzał już istniejących na tym szlaku miejsc. Jego unikalność zapewni nam to, że jedyną stałą jego cechą będzie zmienność. Szczecinianie i odwiedzający Szczecin turyści przebywając na projektowanym przez nas miejscu będą mogli zastanawiać się jak plac będzie wyglądał w przyszłym roku. Ta zmieniająca się w czasie przestrzeń będzie zaskakiwała i ma szanse stać się atrakcją turystyczną na skalę Polski i Europy.

zespół:

Maciej Piskała

Artur Górski

Tomasz Sachanowicz

klient: Miasto Szczecin
data: 2017

opracowanie:

Tomasz Sachanowicz Architekt

www.slabpracownia.pl

prolog

„Ponad 50% z nas mieszka w miastach. Sto lat temu było to tylko 10%, do roku 2050 ilość ta wzrośnie do 75%. Ważne jest zrozumienie jak rozwój urbanistyczny wpływa na ludzi i środowisko. Sposób w jaki kształtujemy swoje miasta determinuje nasz odzew na szereg problemów. Są to między innymi nasilające się efekty globalnej zmiany klimatu, zagwarantowanie podstawowych praw człowieka – sprawiedliwości i godności dla bilionów mieszkańców miast.”

Z wstępu do wystawy ‘GLOBAL CITIES’ w Galerii Tate Modern (Londyn, lato 2007).

wizja / szersze spojrzenie

Szczecin przedwojenny był typowym przykładem niemieckiego miasta dziewiętnastowiecznego o nowoczesnej wtedy strukturze kwartałowej ze średniowieczną starówką, był miastem europejskim, jakie większość populacji lubi odwiedzać, miastem o dużej gęstości oraz przyjaznych proporcjach (podświadomie odbierane jako pozytywne i przyjemne do życia ) ulic i placów. Rany zadane miastu przez wojnę do dziś nie zostały zaleczone.

Plac Orła Białego – wcześniejszy Rossmarkt został pozbawiony swoich proporcji – ściana zamykająca plac od południa zniknęła wraz z całym kwartałem między placem a dzisiejszą ulicą Grodzką. Zmiecione z powierzchni ziemi budynki wokół katedry zostały odbudowane tylko szczątkowo. Nigdy nie przywrócono gęstej, charakterystycznej struktury i sekwencji kameralnych placów połączonych wąskimi ulicami. (patrz Schemat 1 / przestrzenie publiczne rok 1939)

Proponuje się zwiększenie gęstości miasta w szerokim obszarze opracowania konkursowego (OBSZAR B) poprzez podzielone na etapy uzupełnienie luk w zabudowie oraz zastąpienie istniejącej zabudowy parterowej kilkukondygnacyjną (patrz Schemat 2 / uzupełnienia zabudowy proponowane):

-zastąpienie budynku przychodni przy ul. Staromłyńskiej,

-zastąpienie zabudowy z tyłu byłego „Polmozbytu” (obecnie istnieje tam zabudowa substandardowa mieszcząca m.in. warsztaty naprawy samochodów) ,

-propozycja wprowadzenia kubatury w południowej części Placu Orła Białego (dostarczy więcej aktywnego parteru w obrębie placu - sklepy / kawiarnie itp. oraz umożliwi powstanie parkingu podziemnego bezpośrednio przy placu),

-wprowadzenie zabudowy wokół katedry – wygeneruje kameralny plac wejściowy dla katedry, przywróci dawne postrzeganie budynku kościoła (z bliska – wąskie kadry);

-uzupełnienia zabudowy ul. Tkackiej i Łaziebnej.

Proponowane uzupełnienia tkanki miejskiej w miejsce jednego otoczonego ulicami i zastawionego samochodami placu wygenerują kilka bardziej kameralnych przestrzeni publicznych o przyjaznej człowiekowi skali (patrz Schemat 4 / przestrzenie publiczne proponowane) a także pomieszczą w swoich parkingach podziemnych odczuwalny obecnie nadmiar parkujących w okolicy samochodów.

potencjał miejsca

Rozsądny wzrost zaludnienia w centrum miasta jest zdrowy dla samego miasta, jako bezpośredniego środowiska życia człowieka jak i dla szeroko pojętego środowiska naturalnego. Zwiększenie gęstości w śródmieściu oznacza zredukowany transport, niższe koszty infrastruktury, więcej terenów biologicznie czynnych – zielonych, większy dochód z gruntu w śródmieściu. Wskazany przez Zamawiającego Obszar B ma duży potencjał dla nowych inwestycji. Proponowane kubatury wzbogacające obszar o funkcje mieszkaniowe, biurowe, usługowe oraz parkingowe (w podziemnych kondygnacjach) mogą tylko poprawić stan istniejący.

Plac Orła Białego

Biorąc pod uwagę obecne, zbyt duże gabaryty placu i brak regularnego kształtu, trudno uczynić z niego tętniący życiem plac miejski - rynek. Plac Orła Białego i jego przyszłe zagospodarowanie jest więc elementem większej układanki, szerszej i dalekowzrocznej strategii miasta kompaktowego, miasta rozwijającego się w swoich granicach i optymalnie wykorzystującego swój potencjał, miasta zwartego, oszczędnego i tym samym ekologicznego.

Proponowana forma Placu Orła Białego określona jest przez elewacje budynków (plac od budynku do budynku), a nie przez ulice. Myśląc o przyszłości miasta, w posadzce parkingu wyznaczony został obrys ewentualnego kwartału południowego domykającego plac. Granica kwartału / południowa ściana placu oznaczona na planach linią zabudowy działa jako punkt wyjściowy, który determinuje decyzje projektowe. By podkreślić ważność kierunku podziału placu i linii jego domknięcia fasadą, równolegle do niej został posadzony rząd drzew oraz ustawiony rząd latarni, zaplanowane zostały siedziska i ustawiony zabytkowy tramwaj (propozycja wypożyczenia tramwaju z Muzeum Techniki, ustawienia w obrębie placu i adaptacji na kawiarnię, jako nawiązanie do historii miejsca – przed wojną po ul. Staromłyńskiej jeździł tramwaj). Dodatkowo kierunek ten zachowuje ułożenie płyt nawierzchni, a także usytuowanie miejsc postojowych na parkingu.

W pierwszym etapie inwestycji proponujemy podzielić plac linią prostą na dwie główne przestrzenie o innych funkcjach (patrz Schemat 5 / linia podziału placu):

A Plac twardy: docelowy Plac Orła Białego - w stylu klasycznym nawiązujący do historii miejsca; W celu nadania przestrzeni klarownej formy, środkowa część placu wyprowadzona została jako tafla na stałą wysokość (23,20). Granice tafli są podkreślone schodami, linią odwodnienia oraz ustawieniem latarni. Wejście na taflę z ulicy Koński Kierat, Staromłyńskiej oraz z Pałacu Akademii Sztuki znajduję się na tym samym poziomie, co chodnik. W części południowej placu tafla jest wyniesiona w stosunku do dolnej jego części o 5 stopni wysokości 15cm. Stopnie są zaprojektowane w jednym języku formy w odniesieniu do wszystkich podestów, siedzisk i ławek znajdującymi się w obrębie placu. Pozostała powierzchnia placu (poza opisaną poziomą platformą) opada zgodnie z naturalnym spadkiem terenu w kierunku południowym (w stronę katedry).

B Plac miękki:
Plac miękki pełni funkcję parkingu, otoczonego bujną zielenią niską oraz wysoką. Zielona oaza oddziela funkcję parkingową (a w następnym etapie od proponowanego budynku) od istniejącego bloku mieszkalnego. Oaza swoją zieloną kontynuację za budynkiem mieszkalnym w zieleni i dalej pomiędzy blokami modernistycznego osiedla mieszkalnego. Przestrzeń ma tworzyć wrażenie ogrodu.

Odmienność funkcji przestrzeni A i B podkreślono też zróżnicowanymi nawierzchniami. Plac twardy wyłożony jest płytami z trawertynu lub piaskowca. Nawierzchnię parkingu tworzy łamany kamień odzyskany z istniejącej nawierzchni Placu Orła Białego poprzerastany krótko przyciętą, gęstą i wzmocnioną trawą. Dookoła parkingu rosną trawy wysokie (by ukryć samochody) oraz niskie.

Dzieląc plac na dwie części, dajemy Miastu możliwość i potencjał sprawdzenia, jak działałaby wprowadzona w tym miejscu kubatura i zadecydowania o przyszłych losach działki.

Plac w miejscach głównych wejść / przejść dla pieszych „wylewa się” na jezdnię. Taki zabieg projektowy zarówno zachęca pieszych do wejścia na plac jak i wpływa na spowolnienie ruchu pojazdów powodując wzmożenie uwagi kierowców. Przejścia te są na jednej wysokości z chodnikiem - wyniesione 10 cm ponad jezdnię.

Na plac otwierają się aktywne partery otaczającej go zabudowy – witryny sklepów i punktów usługowych oraz ogródki restauracji i kawiarni z całym towarzyszącym im miejskim życiem ulicznym. Dodanie budynku z usługami w parterze powiększa aktywny parter w obrębie placu. (patrz Schemat 3 / aktywny parter)

Założenia do projektu przestrzeni publicznej placu:

-miasto kompaktowe / miasto gęste – dogęszczanie miasta

-miasto dostępne / inkluzywne / miasto dla wszystkich

-ławki

-drzewa, jako naturalne zadaszenie, które dostarcza cienia w lecie, a przepuszcza promienie słoneczne zimą

-toaleta publiczna – powinna powstać z jednym z budynków przy Placu Orła Białego - ważna zwłaszcza dla ludzi starszych / brak toalet w mieście zatrzymuje wiele starszych osób w domu

-dobre oświetlenie nocne w celu wyróżnienia placu z daleka – plac oświetlony wysokimi latarniami oraz słupkami ograniczającymi dostęp samochodów, których kolor świecenia jest zmienny i programowalny; podświetlone fasady budynków historycznych znajdujących się przy placu;

ulica Tkacka

Ulica Tkacka projektowana jest jako jednokierunkowa ulica o zwolnionym ruchu do 30km/h, z chodnikami po obu stronach i wkomponowanymi w nie miejscami parkowanymi.

-Jezdnia została zaprojektowana na tej samej wysokości, co chodnik oraz miejsca postojowe
-Parkowanie odbywa się równolegle do osi jezdni
-Rowerzyści poruszają się po jezdni
-Piesi mogą przekraczać jezdnię w każdym miejscu
-Jezdnia ma spadek ze środka na boki w stronę chodników, a chodnik od fasady budynku w stronę jezdni, na styku chodnika i jezdni znajdują się odwodnienia

Na długości ulicy zostały rozmieszczone elementy małej architektury nadające ulicy rytm i porządek:
- 13 ławek z otworami, w których zasadzone mają być drzewa (brzozy - 17 sztuk)
- 7 latarni, które nocą mogą świecić na zaprogramowany kolor
Elementy te czynią ulicę atrakcyjną i zachęcają uczestników ruchu do zatrzymania się i korzystania z tego, co ma ona do zaoferowania, uczestniczenia w jej życiu.

rozwiązania pro-ekologiczne

-miasto kompaktowe / miasto gęste / miasto oszczędne - dogęszczenie miasta, wykorzystanie niedoinwestowanych i niezabudowanych działek w śródmieściu

-zielone dachy na nowo projektowanych budynkach / zmniejszają ilość wody deszczowej odprowadzanej do kanalizacji oraz zapobiegają efektowi nagrzewania się dachów (a w efekcie podnoszenia temperatury w mieście) w lecie;

-recykling / wykorzystanie obecnego materiału placu na utwardzenie nawierzchni planowanego parkingu (części „miękkiej” placu)

-zachowanie istniejących drzew wysokich

-za każde wycięte drzewo proponuje się zasadzić 1,5 nowych drzew

-6 drzew wysokich ze szpaleru do przesadzenia w inne miejsca

-posadzenie szpalerów tworzących trzy nowe korytarze zielone w ulicach Tkackiej, Staromłyńskiej i Koński Kierat.

komunikacja

-likwidacja ruchu kołowego w obrębie Placu Orła Białego -na część ‘twardą’ placu wjazd mają tylko pojazdy uprzywilejowane i inne pojazdy w przypadku targów / jarmarków i.t.p. imprez okolicznościowych

-uprzywilejowanie ruchu pieszego / redukowanie szerokości jezdni na rzecz poszerzania chodników w szerokim obszarze opracowania

-parking na części „miękkiej” placu dostępny z ulicy Grodzkiej (docelowo parking ten ma być zastąpiony przez parking podziemny w planowanym na tym miejscu budynku usługowo-biurowo-mieszkalnym)

zestawienie miejsc parkingowych dla samochodów osobowych

Ilość miejsc parkingowych / stan istniejący:

-Plac Orła Białego: 123 mp

-ul. Tkacka: 66 mp

-ul. Koński Kierat: 25 mp

-ul. Mariacka między ul. Grodzką i Koński Kierat: 17 mp

-razem: 231 mp

Ilość miejsc parkingowych / stan projektowany:

-plac Orła Białego / część „miękka” – 78mp

w kolejnym etapie może powstać tu budynek, w którego parkingu podziemnym zmieści się: 85 mp / kondygnacja x2 = 170mp

-ul.Grodzka – 13mp

-ul. Tkacka – 36mp

razem miejsca parkingowe na ulicach i na placu: 127mp

-budynek przy ul. Tkackiej – 30mp

-budynek przy ul. Łaziebnej –16mp

-budynek za „Polmozbytem” – 32mp

-budynek przy katedrze – 61mp

-budynek po przychodni / ul. Staromłyńska – 92 mp / kondygnacja x2=184mp

razem miejsca parkingowe w parkingach podziemnych planowanych budynków: 323mp

publikacje:
Wzmianka o projekcie pojawiła się w artykule Olgi Chomskiej "Miasto, być może, odzyskane" w magazynie Architektura i Biznes, numer 03/2019. Nasze rysunki projektowe opatrzone zostały komentarzem, że praca "jako jedyna wzięła pod uwagę istotny problem dogęszczenia zabudowy śródmiejskiej".

autorzy projektu:

pracownia projektowa S.LAB architektura Tomasz Sachanowicz + Katarzyna Wirkus

www.slabpracownia.pl