Architektura w Szczecinie: Kolos z Prory

„Koloss von Prora” / „Colossus of Prora” / „Kolos z Prory” (lub w skrócie Prora) to plażowy kurort na wyspie Rugia (pomiędzy miejscowościami Sassnitz i Binz) nad Morzem Bałtyckim w Niemczech wyróżniający się swoją kolosalną skalą i nieludzkim rozmiarem. Kompleks ośmiu identycznych budynków ciągnie się przez 4,5 kilometra w średniej odległości 150 metrów od idealnie płaskiej, doskonale piaszczystej plaży. Zaplanowano go jako ośrodek wypoczynkowy oferujący wakacje nad morzem dostępne dla przeciętnego obywatela (podobnie jak samochód Volkswagen = samochód ludu, którego historia sięga spotkania Ferdinanda Porsche z Adolfem Hitlerem w roku 1934) w ramach strategii Kraft durch Freude (Siła przez Radość) i wznoszono w latach 1936-1939. Budowa zespołu nie została ukończona tak jak planowano i nigdy nie działał on zgodnie ze swoim przeznaczeniem. Obiekt jest zarejestrowanym zabytkiem oraz pomnikiem architektury III Rzeszy.

Prora - jeden z bloków - widok od strony lądu, fot. TS

‘Każdy człowiek pracy zasługuje na wakacje nad morzem’ – to idea będąca fundamentem zabudowy Prory. Kompleks miał w założeniu zaspokoić potrzebę plażowej rekreacji 20 000 osób na raz. Konkurs na projekt zespołu wakacyjnego sądzony był przez samego naczelnego architekta III Rzeszy Alberta Speera a wygrał go Clemens Klotz. Projekt znalazł też uznanie międzynarodowe zdobywając Grand Prix Światowej Wystawy w Paryżu, w roku 1937.

Główne założenie projektu to zapewnienie wszystkim pokojom widoku na morze w wyniku czego korytarze i węzły sanitarne skierowane były w stronę lądu. Każdy z pokojów o wymiarach 5 x 2,5 metra miał być wyposażony w dwa łóżka, szafę i umywalkę. Węzły sanitarne z toaletami i prysznicami były wspólne, dostępne z korytarza. Na każdym piętrze zaprojektowano też świetlicę / salę balową.

W skład kompleksu miała też wejść ogromna Hala Festiwalowa – kryta arena mogąca pomieścić wszystkich 20 000 gości na raz, zaprojektowana przez Ericha Putlitza, który dla Prory zaprojektował też dwa baseny pływackie, kino i teatr. Ośrodek miał mieć własny dok dla statków pasażerskich.

Prora była dla Hitlera przedsięwzięciem nie tylko prestiżowo-propagandowym – „najpotężniejszy i największy [ośrodek wypoczynkowy] jaki kiedykolwiek istniał” - ale też strategicznym – w przypadku wojny kurort miał być zamieniony w szpital wojskowy blisko frontu wschodniego.

We wznoszenie Prory zaangażowanych było 9000 pracowników ze wszystkich znaczących firmy budowlanych III Rzeszy. Po wybuchu II wojny światowej robotnicy zostali przerzuceni na plac budowy ośrodka badań nad bronią rakietową Wernera von Brauna (rakiety V1 i V2) w Peenemunde niedaleko Świnoujścia. Porzucony ośrodek wakacyjny nie został ukończony. Podczas alianckich bombardowań schroniła się tu część mieszkańców Hamburga, później Prora stała się schronieniem dla uciekających z przyłączonego do Polski wschodu Niemiec.

Po wojnie blok 5 przystosowany został do potrzeb koszarów wojsk radzieckich, które stacjonowały tu do roku 1955. Pod koniec lat czterdziestych dwa z ośmiu bloków kompleksu zostały zburzone. Kilka z pozostałych bloków było przebudowanych i wykorzystywanych do różnych celów przez armię niemiecką. Pojawił się pomysł wyburzenia całego kompleksu, jednak zanim do tego doszło został on objęty ochroną, jako zabytek.

W latach 1992-1994 Prora stała się schronieniem dla uciekinierów z pogrążonych w wojnie Bałkanów.

W roku 2004 przystąpiono do wyprzedaż indywidualnych budynków Prory, ze względu na fiasko sprzedaży zespołu jako całości. Poszczególne bloki wykupili deweloperzy i firmy ( w tym federalna agencja nieruchomości do spółki z landem Mecklenburg-Vorpommern) z planowanym przeznaczeniem na hotele, schroniska młodzieżowe, apartamenty wakacyjne, mieszkania dla osób starszych itp.

W jednym z bloków działa małe muzeum i Centrum Dokumentacji Prory, z wizyty w którym pochodzą zamieszczone poniżej zdjęcia makiety ośrodka wczasowego.

Prora jest przykładem zbudowanej utopii i przywodzi na myśl projekt teoretyczny The Continuous Monument włoskiej grupy Superstudio z roku 1969 a także kojarzy się z urbanistyczną koncepcją rozwoju miast przyszłości - Linearnym Systemem Ciągłym opracowywanym przez Oskara Hansena.

tekst (w oparciu o wikipedia en) i zdjęcia: T. Sachanowicz