Prawo OMA / część I

Rem Koolhaas jest prawdopodobnie najbardziej wpływowym spośród czołówki światowych architektów. Patrząc na współczesną architekturę wręcz nie sposób nie zauważyć silnego wpływu OMA. Przyglądając się sprawie bliżej można mówić o swego rodzaju fenomenie tej pracowni. Koolhaas jest mentorem dla licznych młodych adeptów architektury w swoim rotterdamskim biurze Office for Metropolitan Architecture (OMA), gdzie jak ostatnio przeczytałem 'płaca jest S a presja XL'.  Joshua Prince Ramus (REX NY) wspomina swój pierwszy 'dzień' w pracy, który trwał 48 godzin. Michał Gdak opowiada, że 'w tym biurze wręcz się śpi, a właściwie nie sypia w ogóle'. Jednak podopieczni Koolhaasa mają okazję otrzymać coś więcej niż pieniądze…

 

Rem Koolhaas / Office for Metropolitan Architecture

Holender, syn znanego pisarza Antona Koolhaasa, zaczął życie zawodowe od pracy dziennikarskiej (między innymi dla gazety Haagse Post) oraz przy pisaniu scenariuszy filmowych (między innymi film De blanke Slavin). Studiował architekturę w Architectural Association w Londynie. Do Londynu przyciągnęły go sławne postaci Petera Cooka (archigram) i Cedrica Price'a oraz wizja tamtejszego świata architektonicznego jako rodzaju koleżeńskiego klubu. Jednym z kierunków jaki obrał już na studiach była skłonność do architektonicznego analizowania nie architektonicznych, z pozoru, zjawisk. W ramach jednego ćwiczenia, gdzie studenci mieli zanalizować wybrany budynek (być może swój ulubiony) Koolhaas wybrał się do przedzielonego wówczas murem Berlina i przygotował pracę Berlin Wall as Architecture (Mur Berliński, jako Architektura).

Warto zatrzymać się na chwilę przy fenomenie architektów nie będących od początku swojej kariery zawodowej architektami. Są wśród nich tacy giganci jak Le Corbusier, Mies van der Rohe, Tadao Ando, Peter Zumthor i Rem Koolhaas właśnie. Są to postacie, których działalność często odciska swoje piętno na architekturze światowej czy wręcz ją rewolucjonizuje. Wygląda na to, że ludzie, którzy wnoszą swoje wcześniejsze doświadczenie czy inny punkt widzenia do architektury (czy jakiejkolwiek innej dyscypliny) są w stanie dostrzec więcej, zwrócić uwagę na inne aspekty, pchnąć swoją dziedzinę w innym kierunku niż ci od początku formowani przez szkoły jako architekci.

Madelon Vriesendorp, Rem Koolhaas, Elia Zenghelis, Zoe Zenghelis = OMA w Nowym Jorku, 1978

Pracownia Office for Metropolitan Architecture została powołana do życia w Londynie, w roku 1975. Jej członkami - założycielami byli: Rem Koolhaas wraz z żoną Madelon Vriesendorp oraz Elia Zenghelis (wcześniej nauczyciel Koolhaasa w Architectural Association School of Architecture) i jeg żona Zoe. Pierwszym projektem grupy był utopijny, zainspirowany pracami Superstudio Exodus or the voluntary prisoners of architecture, przygotowany na konkurs magazynu Casabella.

[Prywatnie Rem Koolhaas ma dwoje dzieci z żoną Madelon Vriesendorp (z którą jest w separacji) syna Tomasa i córkę Charlie. Tomas Koolhaas kończy właśnie pracę nad filmem dokumentalnym poświęconym ojcu i jego budynkom. "REM" ma mieć premierę w roku 2014.
W roku 2006, w Rotterdamie głośno było o związku Koolhaasa z Petrą Blaisse, projektantką wnętrz i krajobrazu, szefową biura Inside Outside opracowującego krajobraz i wnętrza dla większości projektów OMA. 
Koolhaas ma wiktoriański segment w północnym Londynie, mieszkanie w Rotterdamie i mieszkanie w Amsterdamie, nie zagrzewa jednak nigdzie miejsca na dłużej. Z 365 dni w roku Rem ponad 300 dni jest w podróży. Większość życia spędza więc w samolotach, hotelach i na lotniskach.
W roku 2008 Koolhaas jeździł czarnym BMW 840 z roku 1998, który kupił przez Internet (pojemność silnika 4.4 litra, prędkość max. około 250 km/h)]

Dziś (niemal 40 lat od założenia biura) Koolhaas ma ogromny wpływ na światowy praktyczny i teoretyczny strumień architektury. Doświadczenie dziennikarskie i scenopisarskie, jego ciekawość świata, ciągłe poszukiwanie i pęd do analizowania wszystkiego co się da są podstawą procesu pracy Koolhaasa i biura OMA. Takie podejście czyni go ważnym myślicielem i architektem.
Kiedy Koolhaas w roku 2000 zdobył Nagrodę Pritzkera (uznawaną za architektonicznego Nobla) The New York Times nazwał go „najbardziej wpływowym architektem swojego pokolenia”. Wielu wymienia go też jako najinteligentniejszego.

 Nie byłem architektem od początku, to ważne. Zaczynałem jako dziennikarz. Istnieje konflikt między motywacją dziennikarza, którą jest zrozumienie rzeczy i motywacją architekta, którą jest zmienianie rzeczy.

Rem Koolhaas

W Holandii architekci mówią o nim z niemal taką czcią, jak w Polsce mówiono o papieżu, kiedy był nim Polak. Poczynając od lat 90-tych Koolhaas rozsławił holenderską architekturę na cały świat. Pomógł uczynić ją jednym z holenderskich towarów eksportowych, czy dóbr narodowych. Zapoczątkował nurt Super Dutch, który w wydaniu jego uczniów chociażby z MVRDV i BIG awansował do Hyper Dutch.  Dzięki OMA i pracowniom założonym przez jej byłych pracowników do miast holenderskich wciąż napływają młodzi architekci i studenci architektury z całego świata, aby odbyć tam praktykę i zdobyć cenne doświadczenie, a także zobaczyć to, co zbudowali u siebie Holendrzy.    
  
Główna siedziba Office for Metropolitan Architecture znajduje się w typowym biurowcu, w pobliżu dworca centralnego w Rotterdamie. Jak opowiadają jego pracownicy - w biurze panuje atmosfera, w której ludzie inspirują się nawzajem.

Rem Koolhaas studiując w latach 70-tych w Nowym Jorku odwiedził sławną Fabrykę Andy Warhola. Być może jego pracownia działa po części na podobnych zasadach jak atelier papieża popartu. 

 Rem jest czarodziejem pod względem jakości pracy i myślenia, które jest w stanie uzyskać od swoich ludzi.

Amale Andraos (w OMA od 1999)

AMO

W późnych latach 90-tych powstała siostrzana do OMA firma AMO, zajmująca się zastosowaniem myślenia architektonicznego do niearchitektonicznych zagadnień, warstwą medialną działalności biura, w tym opracowywaniem wydawnictw, organizacją wystaw, stronami internetowymi, kampaniami marketingowymi, grafiką - słowem szeroko pojętą komunikacją wizualną. AMO zajęła miejsce i przejęła obowiązki wcześniej utworzonej przez Koolhaasa (1978) niezależnej struktury - Groszstadt Foundation, odpowiedzialnej za organizację wystaw i publikacje.

Wpływ OMA

Możemy sobie uświadomić siłę wpływu Koolhaasa biorąc pod uwagę, że od jakiegoś czasu (od początku XX wiek) przełomy czy zwroty w architekturze mają wpierw miejsce w słowach. Przykładami tego są opublikowane książki - manifesty pisane przez architektów praktyków, w tym Le Corbusiera (Vers une architecture), Aldo Rossiego (Archittetura de la citta) czy Roberta Venturiego i Denise Scott Brown (Complexity and contradiction in architecture czy Learning from Las Vegas). Wyraźnie widać, że następnym który zapisze się w dziejach teorii architektury jest właśnie Koolhaas.    

On jest zdecydowanie Le Corbusierem naszych czasów. 

Bjarke Ingels

Wydana w roku 1995 „S,M,L,XL” - 1346 stronicowa księga sumująca doświadczenia, idee, spekulacje i dotychczasowe dokonania biura OMA jest ulubioną książką architektoniczną niezliczonych młodych architektów dookoła globu.W Holandii każde, nawet najmniejsze dwuosobowe biuro, które ledwo coś zaczęło budować już myśli o wydaniu książki, w której zaprezentowałoby swoje projekty.

Cechy charakterystyczne

Architekci przekopują jego książki w poszukiwaniu pomysłów; studenci na całym świecie próbują go naśladować. Jego atrakcyjność leży częściowo w zdolności do zaskakiwania. Odmiennie do innych architektów jego klasy, takich jak Frank Gehry czy Zaha Hadid, którzy ciągle pielęgnują swoje charakterystyczne style, Koolhaas pracuje trochę jak artysta konceptualny z pozornie niekończącym się zasobem pomysłów.

Nicolai Ouroussoff   

Podejście OMA na przestrzeni lat wydaje się zmienne jak w kalejdoskopie i przez to niedefiniowalne. Można jednak mówić o pewnych charakterystycznych cechach działalności biura:

- Stawianie podejścia ponad stylem;

- Praca z diagramem budynku – ustalenie podstawowych komponentów struktury i sposobów w jakie dają się razem złożyć; znalezienie optymalnego sposobu, zbudowanie tego rozwiązania. Jest to metoda analityczna, której wynikiem są czasami niezgrabne, ale zawsze wzbudzające sensacje budynki. Podejście takie odrzuca ścieżkę rozpoznawalnego stylu, którą podąża wielu innych uznanych architektów.

- Dogmatyczne przekonanie, że fizyczny, trójwymiarowy model jest najlepszym sposobem reprezentacji budynku.
 
- Sprawdzanie każdej możliwej opcji, podążanie każdą możliwą drogą.

OMA to środowisko, w którym żaden pomysł, nieważne jak dziwaczny, nie jest bagatelizowany, i w którym każda kluczowa decyzja 'jest odwlekana tak długo jak to tylko możliwe, ponieważ oznacza ona utratę pozostałych możliwości.' W OMA 'jedynie pewne jest to, że nie ma pewności i nie można być pewnym nawet tego' mówi Matthias Hollwich.

- Ewolucyjne podejście do idei.

- Wymyślanie / wynajdywanie rzeczy na nowo.  Odświeżające spojrzenie na rzeczy, które pozwala utrzymywać się w centrum wydarzeń.

Nasza architektura jest na wskroś krytyczna, ponieważ każdy temat, każda kwestia, każda ambicja jest analizowana i umieszczana niejako na stole operacyjnym, gdzie patrzymy jak możemy zaprojektować te rzeczy w nowy sposób, lub jak możemy stworzyć nowe relacje, albo jak możemy zorganizować składniki, tak aby nadać im inną wartość. I próbujemy robić to ze wszystkim.

Rem Koolhaas

- Z jednej strony wiara w ważność poszukiwań formalnych, z drugiej podejście do projektu w kategoriach problemów programowych i strukturalnych wymagających rozwiązania.

- Skupienie się bardziej na tym jak budynek działa niż jak wygląda - piękno, jako produkt uboczny procesu projektowego, nie cel sam w sobie.

Jeżeli patrzymy na budynki Franka Gehry’ego, czy Daniela Libeskinda najważniejszą rzeczą jest jak budynek wygląda – w przypadku budynków Koolhaasa częściej na pierwszy plan wysuwa się pomysł, idea, czy sposób w jaki budynek działa. 

- W pracy nad projektami kwestia autorstwa nie jest ważna, liczy się jakość pomysłu a nie kto na niego wpadł – równie dobrze może to być pomysł studenta na stażu jak i doświadczonego architekta. (por. z Fabryką Andy Warhola)

- Niezwykle silna obecność medialna każdej aktywności biura.

Złoty dotyk


Wielu architektów pracujących w OMA otworzyło potem własne pracownie. Istnieje już wręcz rodzaj międzynarodowej siatki biur prowadzonych z sukcesami przez byłych pracowników OMA. Odbywają tam swego rodzaju szkolenie, są formowani przez specyficzną kulturę projektowania, nasiąkają wartościami i rytmem pracy biura, po czym idą w świat i robią to, czego tam się nauczyli.

Z jednej strony jest to potwierdzenie zdolności Koolhaasa do zatrudniania właściwych ludzi, z drugiej świadczy o tym, że do OMA trafiają najlepsi. Fenomen ten w pewnym sensie przypomina złoty dotyk mitologicznego króla Midasa.   

Gdyby ludzie zostawali, byłbym dziś otoczony 55-cio latkami. Zmusza mnie to do pozostawania świeżym.

Tak Rem Koolhaas wypowiedział się o odchodzących z firmy pracownikach w roku 2006, przy okazji odłączenia się od OMA jej nowojorskiego oddziału pod kierownictwem Joshua Prince-Ramusa. Ramus odszedł z firmy biorąc ze sobą zespół OMA New York oraz opracowywane pod swoim nadzorem projekty OMA w Ameryce Północnej, między innymi bibliotekę w Seattle oraz teatr w Dallas.

Dziś OMA realizuje największe i najśmielsze projekty w swojej prawie 40-to letniej historii, ale Koolhaas coraz częściej konkuruje o zlecenia ze swoimi byłymi pracownikami. Pokazuje to niedawny konkurs na siedzibę wydawnictwa Axel Springer w Berlinie, gdzie prace o podobnej wartości złożyły OMA, BIG i Buro Ole Scheeren.

Poniżej znajduje się niekompletna i ciągle rosnąca lista wychowanków OMA:

1.  Zaha Hadid – Zaha Hadid Architects, Londyn

Zaha Hadid

2.  Matthias Sauerbruch – Sauerbruch Hutton, Berlin

Matthias Sauerbruch

3.  Christian Rapp – RAPP + RAPP, Rotterdam

4.  Mike Guyer – Gigon Guyer, Zurich

Mike Guyer

5.  Winy Maas, Jacob van Rijs – MVRDV, Rotterdam

Winy Maas, Jacob van Rijs, Nathalie de Vries

6.  Willem Jan Neutelings – Neutelings Riedijk, Rotterdam

Willem Jan Neutelings

7.  Edzo Bindels – West 8, Amstardam

8.  Christophe Cornubert – PUSH, Los Angeles

9.  Luc Reuse – EVR, Gandawa

10. Yushi Uehara – ZERODEGREE ARCHITECTURE, Amsterdam

11. Laurinda Spear – Arquitectonica, Miami / Nowy Jork / Los Angeles / Sao Paulo / Lima / Szanghaj / Manila

12. Ruurd Roorda, Klaas Kingma – Kingma Roorda Architecten, Rotterdam

13. Sarah Whiting, Ron Witte – WW Architecture, Houston

14. Kees Christiaanse – KCAP, Rotterdam

Kees Christiaanse

15. Rients Dijkstra – MAXWAN, Rotterdam

Rients Dijkstra

16. Farshid Moussavi + Alejandro Zaera Polo = FOA, Londyn (partnerzy oddzielili się tworząc dwa nowe biura)

Farshid Moussavi

Alejandro Zaera Polo

17. Xaveer de Geyter - XGDA, Bruksela

Xaveer de Geyter

18. Jeffrey Inaba – INABA, Nowy Jork / Los Angeles

19. Amale Andraos, Dan Wood – Work Aarchitecture Company, Nowy Jork

20. Fernando Romero – FR-EE, Meksyk, Nowy Jork

Fernando Romero

21. Matthias Hollwich – HWKN, Nowy Jork

22. John McMorrough – studioAPT,

23. Jeanne Gang – Studio GANG, Chicago

24. Markus Schaefer – Hosoya Schaefer Architects, Zurich

25. Wayne Congar – LabRAD,

26. Patrick O. Delouwere, Bart Eijking – Eijkingdelouwere, Londyn

27. Hunter Tura – Bruce Mau Design, Toronto

28. Galia Solomonoff – SAS, Nowy Jork

29. Kate Orff – Scape, Nowy Jork

30. Hilary Sample – MOS, Nowy Jork

31. Will Prince – PARC, Nowy Jork

32. Alexander d’Hooghe – ORG, Boston / Bruksela

33. Minsuk Cho – Mass Studies, Seul

34. Juliette Bekkering – Bekkering Adams, Rotterdam

Juliette Bekkering

35. Gro Bonesmo, Gary Bates – Spacegroup, Oslo

Gro Bonesmo

Gary Bates

36. Jacques Vink, Rene Heijne  - Ruimte Lab, Rotterdam

37. Bjarke Ingels - PLOT, BIG Kopenhaga / Nowy Jork

Bjarke Ingels

38. Julien de Smedt – PLOT, JDS, Kopenhaga / Bruksela

Julien de Smedt

39. Johan  de Wachter - JDWA, Rotterdam

Johan  de Wachter

40. Joshua Prince-Ramus, Erez Ella – REX, Nowy Jork

Joshua Prince-Ramus

41. Stefan Bendiks – Artgeneering, Rotterdam

Stefan Bendiks

42. Olga Aleksakova – Buromoscow, Moskwa

Olga Aleksakova

43. Ole Scheeren, Eric Chang – Buro Ole Scheeren, Pekin / Hongkong

Ole Scheeren

44. Nikoloz Japaridze, Architects of Invention, Londyn / Moskwa / Tbilisi

45. Michał Gdak – GDAK, Wrocław / Kielce

Michał Gdak

46. Bartosz Haduch – NArchitekTURA, Kraków
47. Marcin Iwaszkiewicz – PIG Architekci, Warszawa

ciąg dalszy nastąpi ...