Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu

Budynek Fundacji Cartiera (Fondation Cartier)

lokalizacja: Bulwar Raspail 261, Paryż

data powstania: 1991–94

autorzy: Jean Nouvel, Emmanuel Cattani & Associés *

dane liczbowe:

- powierzchnia użytkowa: 11300 m2

- powierzchnia zabudowy: 6500 m2

przeznaczenie obiektu: Siedziba Fundacji Cartiera dla Sztuki Współczesnej (Foundation Cartier for the Contemporary Art.) - przestrzenie wystawowe, biura i garaż podziemny.

inwestor: Fondation Cartier
założona w 1984 roku przez firmę Cartier International instytucja zajmująca się promowaniem współczesnej sztuki awangardowej.

zdjęcia: T. Sachanowicz

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Postawa i wcześniejsza twórczość architekta

W książce „Słowa i przedmioty” filozof francuski Michel Foucault opisuje obraz Velazqueza „Las Meninas”. Przytacza tam kilka słów rady ilustrującej postawę malarza a udzielonej mu przez jego mistrza: Obraz powinien wychodzić poza ramę. To zdanie wywarło piętno na  postawie twórczej Jeana Nouvela.[1]

W 1980 roku Nouvel opublikował tekst Przyszłość architektury nie będzie architektoniczna. Jest to wciąż aktualny manifest poglądów i postawy zawodowej twórcy. Nouvel pisze tam m.in.: Poszukiwanie wizualnego wymiaru piękna nie może być jedynym celem architektury – architektura musi bardziej przemawiać do naszej duszy i umysłu niż do oka.

Istotą architektury i jej głównym zadaniem, zdaniem architekta, jest materializacja idei. Do osiągnięcia tego celu, według Nouvela, wszystkie środki są dobre – symbol, metafora, gest, odniesienie, zapowiedź, gra, ironia, plagiat, innowacja, tradycja, styl – pod warunkiem, że w zrozumiały sposób służą treści przekazu.

Jean Nouvel jest wrażliwy na wszystkie zjawiska, które składają się na kulturę naszych czasów. Uważa on, że architektura ma dużo wspólnego z filmem. Interesują go pojęcia złudzenia, zanikania, kompleksowości, zwartości, światła, refleksu, przejrzystości materiałów i przenikania. Nouvel był jednym z pierwszych architektów mówiących o dematerializacji w latach 70-tych. Była to droga do szerszej kwestii, jaką jest iluzja.[2]

Institut du Monde Arabe w Paryżu, fot. TS

W 1981 roku Jean Nouvel wygrał konkurs na projekt siedziby Instytutu Świata Arabskiego w Paryżu.

(Institut du Monde Arabe) Zaprojektowany przez niego budynek zawiera szereg odniesień do motywów arabskich, w szczególności 240 paneli ze szkła i aluminium, które reagują na światło. Wyposażone są w światłoczułe otwory przypominające przysłonę obiektywu aparatu fotograficznego i otwierając się lub zamykając utrzymują stałe natężenie oświetlenia. Metalowa klatka konstrukcyjna oraz ażurowe panele przydają obiektowi cech lekkości i niematerialności.[3] Zapoczątkowane w tym projekcie dążenie do coraz to większej dezintegracji i dematerializacji substancji budynku znajduje apogeum w paryskiej siedzibie Fundacji Cartiera.

Jean Nouvel o szkle

...bardzo interesujące cechy szkła, jako materiału na którym możesz wyświetlać obrazy, operować różnymi stopniami odbicia, matowości, przejrzystości. (...) Tym co interesuje mnie w szkle jest raczej ilość niuansów, których dostarcza, nie zaś stan całkowitej  przejrzystości. Interesuje mnie złożoność reakcji szkła na zmienne oświetlenie, jego ażurowość, którą można uzyskać przez nałożone serigrafie. (...)

Szkło pozwala mi  zwiększyć skomplikowanie obiektu bez skomplikowanych kształtów; zabawa z oświetleniem - jako sposób programowania przestrzeni; umożliwić zmienność przestrzeni w ciągu dnia; nakładać znaki (....) kusi mnie zabawa ze szkłem ponieważ osiągnęło zdumiewające możliwości. W budynku Fundacji Cartiera zastosowałem tafle szklane o wymiarach 8x3m. To niemal cud - kiedy o tym pomyślę, ale gdy widzę to na Bulwarze Raspail wydaje się całkowicie normalne. [4]

Użycie materiału definiowanego przez światło; zapalenie światła przed szklaną taflą daje odbicie; zapalenie światła za taflą szkła czyni ją niewidoczną; szkło to medium pozwalające chwytać chwile – zmieniające się światło dnia i pór roku; obudowane szkłem powierzchnie wystawowe są definiowane na nowo przez zmieniające się wystawy. [5] 

Założenia

-dążenie do dematerializacji budynku (transparentność, odbicia, redukowanie materialności)

-spełnienie wymagań programu, funkcji

-odniesienie się do kontekstu miejsca, uwarunkowań urbanistycznych

-zachowanie pomnikowego Cedru Chateaubrianda i innych drzew na działce

-przenikanie obiektu z drzewami (przed budynkiem są pojedyncze drzewa a za jego plecami park)

-wytworzenie przestrzeni wejściowej przed budynkiem

Kontekst

Działka pod siedzibę fundacji przy Bulwarze Raspail 261 znajduje się pomiędzy parkiem i ulicą na skraju zabudowy kwartałowej. Na działce rośnie stary cedr libański zasadzony przez poetę Chateaubrianda w 1823 roku.

Sytuacja + urbanistyka

Budynek Fundacji Cartiera odtwarza linię zabudowy bulwaru swoją przysuniętą do chodnika, niczym witryna luksusowego sklepu, parawanową fasadą ze szklanych tafli. Fasada składa się z dwóch rozsuniętych ekranów szklanych wysokości sąsiedniego budynku, które czynią stary cedr istotną częścią całego założenia. Zyskawszy centralną pozycję Cedr Chateaubrianda akcentuje teraz wejście do obiektu. Właściwa bryła jest odsunięta od linii ulicy. Ten zabieg sprawia, że znacznie większa niż pozostałe budynki na tej ulicy bryła, wydaje się pozostawać w zgodzie ze skalą urbanistyczną. Odsunięcie pozwoliło też na zachowanie rosnących wzdłuż chodnika drzew.[6]

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, sytuacja

Postrzeganie

Gra architektoniczna polega tu na zacieraniu granic budynku i opóźnianiu natychmiastowego odczytania bryły. Na pierwszy rzut oka szklane tafle ekranów zachowują się jak lustra - nie widać co znajduje się za nimi - odbijają chmury i otoczenie. Przez to przeziera widok wnętrza budynku - ogród, biura i przestrzeń wystawowa wraz z zawartością. Dzięki tym przeźroczystościom i odbiciom budynek sprawia wrażenie niematerialnego. Obiekt przykuwa spojrzenie i zmusza patrzącego do dłuższego przyjrzenia się celem rozgryzienia zagadki ilości planów i mnogości refleksów na idealnie gładkich taflach szklanych.[7] Budynek sprowadza się do serii nakładających się odbić nieba i drzew.

Budynek

Minąwszy szklane ekrany na początku przestrzennej sekwencji wejścia do obiektu odwiedzający przechodzą pod Cedrem Chateaubrianda widząc już rosnące za budynkiem drzewa stanowiące tło dla parteru. Parter przeznaczony na wystawy ma 8 m wysokości i jest całkowicie przeszklony. W lecie ogromne szklane ściany parteru mogą być rozsunięte, aby otworzyć przestrzeń wystawową na ogród i sąsiadujący z nim park. Wtedy słupy parteru wizualnie zlewają się z licznymi pniami drzew. Dodatkowa przestrzeń wystawiennicza zajmuje kondygnację –1. 

Fasady ze szkła i polerowanego aluminium wychodzą poza granice budynku. Są dłuższe i wyższe niż wymaga tego kubatura, dłuższe o tyle, by mogły dyskretnie schować 8-mio metrowej wysokości przesuwne ściany ze szkła. Drzewa pojawiające się z tyłu zacierają granicę między wnętrzem a zewnętrzem. Podobnie działają schody ulokowane przy zachodniej elewacji. Windy hydrauliczne ślizgają się po szklanej fasadzie bez widocznych kabli i zewnętrznego osprzętu. 

Konstrukcja

Ustrój nośny budynku to rama stalowa złożona z słupów i belek stalowych, na których wylano cienkie żelbetowe stropy. Konstrukcję szklanej fasady stanowią profile stalowe i aluminiowe. Wysiłek architektów i konstruktorów skupił się przede wszystkim na zmniejszeniu grubości elementów w celu uzyskania pożądanego efektu przezroczystości i niematerialności. Konsekwencja w redukowaniu substancji budynku prowadziła również do starannego ukrywania wszelkich instalacji i urządzeń mechanicznych.[9]

System szklenia

Dążąc do zastosowania możliwie najlżejszych profili architekt zmuszony był zaprojektować ich prototypy, które następnie poddano specjalistycznym testom sprawdzającym ich wytrzymałość i stabilność.[10]

Wykorzystano podwójne szyby zespolone o grubości 6+6mm; Maksymalne użyte pojedyncze tafle szklane miały wymiary 3 x 8m.

Na wschodniej i zachodniej fasadzie zainstalowano materiałowe rolety, które mają za zadanie chronić wnętrze obiektu przed nadmiernym nasłonecznieniem i przegrzaniem. Kiedy rolety są spuszczone słychać i widać jak powiewają na wietrze, co wzbogaca na swój sposób sensualność obiektu. [8]

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, fot. TS

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, rzut parteru

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, rzut kondygnacji podziemnej

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, rzut powtarzalnej kondygnacji biurowej

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, rzut dachu

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, przekrój poprzeczny

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, przekrój podłużny

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, elewacja

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, elewacje boczne

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, detal elewacji

Budynek Fundacji Cartiera w Paryżu, detalel ewacji

*

- kierownik projektu: Didier Brault

- architekci współpracujący: Pierre André Bohnet, Laurence Ininguez, Philippe Mathieu, Viviane Morteau, Guillaume   Potel, Steeve Ray, Arnaud Villard,   Stephane Robert (koordynator budowy)

zespół konsultantów:

- konstrukcja: Ove Arup and Partners

- elewacja: Arnaud de Bussiere et associés

- termoizolacja: Riedweg et Gendre, Sefca

- elektryka, isntalacje sanitarne: Integral Ingenierie

- architekt krajobrazu: Ingenieur et Paysage

- model: Michel Goudin

BIBLIOGRAFIA:

1. Asensio P.,Bonet L. (red.) : Jean Nouvel. Barcelona : Wydawnictwo teNeues  2002, 79 s. ISBN 3-8238-5586-7
2. C.S. : Fondation Cartier in Paris. DETAIL, styczeń 1995, nr 1, s.30 – 31.
3.  Diaz Moreno C. & Garcia Grinda E. : A conversation with Jean Nouvel. EL CROQUIS Jean Nouvel 1994-2002, nr 112/113 (IV/V) 2002, s. 6 – 25. oraz  Cartier Foundation. tamże s.234 – 253.

4. Ghirardo D. : Architektura po modernizmie. Toruń: Wydawnictwo VIA 1999, 240 s. ISBN 83-86642-93-9. (s.207)
5. http://www.jeannouvel.com
6. Mikuła-Gawędzka W. :Niearchitektoniczna przyszłość architektury. Architektura Murator, maj 1996, nr 5 (20), s.10 – 17.
7. Zaera A. : Incorporating:Interview with Jean Nouvel. EL CROQUIS Jean Nouvel 1987-1998, nr 65/66 ,1998 s.9 – 41.

---

[1] wg. Diaz Moreno C. & Garcia Grinda E. : A conversation with Jean Nouvel. EL CROQUIS Jean Nouvel 1994-2002, nr 112/113 (IV/V) 2002, s. 6 – 25.

[2] wg. Mikuła-Gawędzka W. :Niearchitektoniczna przyszłość architektury. Architektura Murator, maj 1996, nr 5 (20), s.10 – 17.

[3] wg. Ghirardo D. : Architektura po modernizmie. Toruń: Wydawnictwo VIA 1999, s.207

[4] tłumaczenie własne : Zaera A. : Incorporating:Interview with Jean Nouvel. EL CROQUIS Jean Nouvel 1987-1998, nr 65/66 ,1998 s. 31.

[5] z pytań do Jeana Nouvela, na stronie www Fundacji Cartiera : http://www.fondation.cartier.fr  - załączone do pracy jako ‘pytaniadoJN.jpg’

[6] z pytań do Jeana Nouvela, na stronie www Fundacji Cartiera : http://www.fondation.cartier.fr  - załączone do pracy jako ‘pytaniadoJN.jpg’

[7] Asensio P., Bonet L. (red.) : Jean Nouvel. Barcelona : Wydawnictwo teNeues  2002, s.46

[8]wg. Zaera A. : Cartier Foundation. EL CROQUIS Jean Nouvel 1987-1998, nr 65/66 ,1998 s.234 – 253.   

[9] wg. Mikuła-Gawędzka W. :Niearchitektoniczna przyszłość architektury. Architektura Murator, maj 1996, nr 5 (20), s.10 – 17.

[10]tamże