Louis I. Kahn – Architekt – Filozof

(notatki i tłumaczenia tekstów z j.angielskiego)

1. Cisza i światło
2. Człowiek
3. Poczucie miejsca / Zmysł miejsca
4. Instytucje ludzkie
5. Architektura
6. Miasto
7. Osobowość architekta

1. Cisza i Światło

Zdaniem Kahna Porządek manifestuje się poprzez sztukę.

Kahn odrzucił klasyczne teorie piękna zakładające, że człowiek, aby być zdolnym docenić wartość estetyczną dzieła sztuki musi mieć uprzednio kontakt z pięknem, kompozycja zaś jest formalną realizacją uzyskanego uprzednio konceptu. Zanim więc dzieło sztuki może być zrealizowane autor musi posiąść pomysł (z zewnątrz). Kahn twierdził, że nie jesteśmy w stanie rozpoznać wartości estetycznych zanim przyjmą one formę. Powyższe implikuje, że sztuka istnieje przed jakimkolwiek rozważaniem piękna.

Pojęcie PORZĄDKU jest podstawą i kluczem do rozumienia pracy Kahna. Kahn wierzył, że wszelka sztuka ma swoje źródło w CISZY.

PORZĄDEK jest obecny we wszystkim, w każdym prawie natury. Jest źródłem wszystkiego, co istnieje.  Ludzie mają zmysł PORZĄDKU. Rozumiemy PORZĄDEK zanim jesteśmy świadomi samych rzeczy – ich cech fizycznych. Rozumienie to jest źródłem radości. Nie ma dzieła sztuki, które nie powodowało by poczucia radości, nawet gdy ma tragiczny czy okrutny temat lub brak mu piękna. Radość jest podobnie obecna w CISZY.

Sztuka stanowi jedność tego, co jeszcze nie istnieje z tym co już jest.

To, co nie jest kopią poprzednio istniejącego modelu zostało stworzone po raz pierwszy.

Stworzenie (twórczość wszelka) opiera się na uniwersalnym PORZĄDKU, nie na regułach piękna.

CISZA jest źródłem każdego dzieła sztuki.

Otaczające nas obiekty, tematy i zjawiska nadają im (użyczają) formę i pozwalają rozpoznać je jako takie (dzieła sztuki).

Dla Kahna ŚWIATŁO jest tego najlepszym przykładem. ŚWIATŁO jest nie tylko środkiem, dzięki któremu rozpoznajemy obiekty (dzięki światłu są widoczne) ale też ŚWIATŁO jest źródłem wszystkich praw natury (znanych i nieznanych człowiekowi).

‘Materia jest unicestwionym światłem. Gdy światło przestaje być światłem staje się materią. Cisza ma tendencję [coś] wyrażać, światło zaś tworzy to [coś], nadaje mu formę.

Kreatywność ma dwie strony (aspekty, przejawy, postaci) świetlny i nie-świetlny. (…) góry, rzeki i powietrze są zastygłym światłem, tak też jesteśmy my sami.’

Kahn opowiada się za wykorzystaniem materiałów w ten sam sposób, w jaki robi to natura.

Formy produkowane na skutek działalności ludzkiej są inne od tych wytworzonych przez naturę. Kahn postrzega architekturę jako koniec dualizmu i zjednoczenie tego co ludzkie i tego co naturalne. Produkt ludzki i wytwór natury. Możliwość osiągnięcia harmonii opartej nie o teorie estetyczne a o gruntowną i szeroką świadomość, która niesie ze sobą wielką odpowiedzialność na przyszłość.

Repertuar form tworzonych przez Kahna w ciągu jego kariery nie jest wprost, szybko i łatwo przyswajalny. Niełatwe do zrozumienia mają uderzającą siłę (moc, wigor, energię) i wartość tego, co jest wyrażone po raz pierwszy, czegoś oryginalnego, nigdy przedtem nie widzianego.

Iluminacja – temat ciągłych przemyśleń Kahna.

Trzy różne podejścia testowane i rozwijane w ciągu kariery:

1. Weiss House : panele ruchome w pionie, pozwalające regulować dopływ światła wedle potrzeby.
2. Morris House : sama forma domu – ściany z betonowych żyletek tworzy rytmiczną sekwencję światła we wnętrzu.
3. Fleischer House : rytm wytworzony jest poprzez zastosowanie okien o różnych kształtach.   

 

2. Człowiek

‘Chociaż przez nią stworzony człowiek nie jest Naturą.’

‘Powodem istnienia człowieka jest wola ekspresji.’

Pomysły oparte są o rozumowanie, co implikuje ich organiczność. Rozumowanie jest ograniczone – może być zmierzone i wyjaśnione. Esencja człowieczeństwa może się wyrazić (być wyrażana), nie może zaś być wyjaśniona czy opisana. Według Kahna trzy podstawowe ludzkie aspiracje (dążenia, pragnienia) to :

1 – pragnienie poznania

2 – pragnienie komunikacji

3 – pragnienie dobrobytu

Ludzka chęć ekspresji wyrasta wprost z tych trzech aspiracji. Można nazwać je naszym powodem do życia, rzeczami nadającymi sens istnieniu. W rozumieniu Kahna ludzki umysł i inteligencja przekształcają te aspiracje w ekspresję.

1. Pragnienie poznania stymulowane jest przez potrzebę zrozumienia otaczającego nas świata.

‘ Każda ludzka aktywność jest niczym więcej innym, jak pragnieniem odkrycia przyczyn naszej egzystencji i środków, które uczyniły ją możliwą.’

Być ‘miejscem spotkania’ jest za razem powodem istnienia i istotą miasta. Kahn rozumiał miasto, jako wynik ludzkiej dążności do gromadzenia się i komunikowania z bliźnimi istotami.

Wszelkie teoretyczne analizy (socjologiczne, ekonomiczne i technologiczne) są zgodne, iż ULICA – rozumiana, jako miejsce spotkań jest podstawą i początkiem miasta. Według Kahna ULICA jest prawdopodobnie pierwszą ludzką instytucją, ‘miejscem spotkań na otwartym powietrzu’. (por. grecka AGORA / rzymskie FORUM / średniowieczny RYNEK)

Jednym z ćwiczeń dla studentów na prowadzonych przez Kahna zajęciach na University of Pennsylvania był projekt ‘MIEJSCA, GDZIE LUDZIE MOGĄ CZUĆ SIĘ DOBRZE’.

Przed zaprezentowaniem wyników zadania każdy student musiał wpierw takie miejsce zdefiniować.

Studenci szybko doszli do wniosku, że (niezależnie od rozmiaru czy charakteru) miejsce to powinno umożliwić realizację każdej ludzkiej potrzeby (jakkolwiek wzniosłej).

Zadanie znalazło kilka różnych rozwiązań (odpowiedzi) co pozwoliło Kahnowi zademonstrować, że architektura nie powstaje przypadkowo.

Wszystko zbudowane bez jakiegoś rodzaju poprzednika – jak piramidy, Partenon lub pierwotne mieszkanie ma swoje korzenie w ludzkiej potrzebie nadania wyrazu naszej egzystencji. (aby to uczynić musimy zwrócić się ku naturze)

Rozsądek i intelekt potrzebne są wraz z wolą ekspresji – bez nich istnieje niebezpieczeństwo popadnięcia w nieodpowiedzialność i nie osiągnięcie harmonii. Dwie różne sytuacje nie mogą mieć takiego samego rozwiązania formalnego. Kahn nazywał tą interakcję SŁUSZNOŚCIĄ. (zasadnością / prawdziwością)

Te trzy elementy (rozsądek, intelekt, wola ekspresji) dostarczają nam kryteriów, dzięki którym osiągamy odpowiednie rozwiązanie.

Kahn sądził, że fizyczna zasadność i prawa natury są ze sobą powiązane. Np. koła są koniecznie okrągłe.

Słuszność psychologiczna to suma zamiarów, które czynią dzieła natury odmiennymi od wytworów człowieka.

Wola ma stałą dążność do tworzenia, do odkrywania nowych rzeczy uśpionych (drzemiących) w podświadomości. Aby obiekt mógł zaistnieć, musi użyć środków, których dostarcza natura.

Pierwszy samolot był wynikiem ludzkiego życzenia, by latać. Tak samo jak pierwszy most był wynikiem potrzeby przekroczenia doliny czy rzeki. Specyficznie ludzkim talentem jest zdolność do wynajdywania i produkcji nowych, podsuniętych przez wyobraźnię rzeczy (raczej niż skopiowanych z poprzednio istniejącego modelu) wciąż szanujących prawa natury.

Gdy wola ekspresji (zasadność psychologiczna) łączy się ze środkami ekspresji (zasadnością fizyczną) obiekty mogą być zmaterializowane. W ten sposób były poczęte piramidy i pierwsza grecka kolumna.

To podłoże (podstawa) ludzkiej aktywności (lub wszystkich ludzkich działań).

Przejście od CISZY do ŚWIATŁA. Przemiana CISZY w ŚWIATŁO.

3. Poczucie miejsca / zmysł miejsca

Kahna rozumienie ludzkiej natury jest powiązane ściśle z jego pojęciem MIEJSCA. Gdy pojęcie to odnieść do ludzi implikuje ono pragnienie bycia, posiadania a nawet podboju. Idee odosobnienia i spotkania są w tym pojęciu obecne jednocześnie. Dla Kahna idea MIEJSCA nie jest fizycznym faktem, który mógłby być przedstawiony za pomocą obrazu, ale konsekwencją programu, który zaspokaja ludzkie potrzeby i wymagania dotyczące szczególnego miejsca.

Kahn zainteresowany był tworzeniem przestrzeni nie w znaczeniu połączenia prostych części, lecz na drodze o wiele bardziej złożonego procesu.

Wydaje się prawdopodobnym, że architektura istniała nawet przed wzniesieniem pierwszego dachu podpartego czterema słupami. Architektura zaczyna się wraz z decyzją gdzie usytuować obiekt. Wskutek czego ‘poczucie miejsca’ powstaje z połączenia ludzkich potrzeb (wyrażonych w budynku) i naturalnej specyfiki miejsca.

Salk Institute, Biblioteka w Exeter, Muzeum w Fort Worth są miejscami o charakterze socjalnym, których przestrzenie perfekcyjnie spełniają ludzkie potrzeby.

Budynki Kahna były często projektowane, jako zamknięte jednostki z nieprzerwanymi ścianami, co czyni niemożliwym odgadnięcie nadzwyczajnej modulacji (zmienności w zależności od warunków / wymagań) struktury wewnętrznej. 

Tym sposobem formy stworzone przez Kahna kładą nacisk na intymność przestrzeni wewnętrznej, zapewniając wrażenie dobrego samopoczucia, stanowiąc jednocześnie wysoce indywidualny i ekspresyjny język formalny.

Dla Kahna MIEJSCE jest lokacją ludzkich zajęć i manifestacji ludzkiego ducha. Patrząc na jego dorobek można zauważyć stopniową ale stałą redukcję. Przejście od hałasu do ciszy, od światła do cienia, od przestrzeni publicznych do prywatnych.

Architektura Kahna wykazuje ciągłe zainteresowanie tworzeniem MIEJSCA sprzyjającego dobremu samopoczuciu, daleka jest zaś od ograniczania się do formalnego / graficznego rozwiązania planu.  

4. Instytucje ludzkie

Trzy najważniejsze wg Kahna ludzkie instytucje to :

1 – SZKOŁA – jest miejscem, które zaspokaja ludzką potrzebę nauki.

2 – ULICA – jest miejscem spotkań z licznymi sposobami użytkowania, gdzie ‘dziecko może odkryć kim chce być, gdy dorośnie’.

3 – PLAC – to miejsce, gdzie dążenia jednostkowe są łączone i mieszane z celami ludzkości jako całości.

  

SZKOŁA

‘Potrzeba nauki wynika z formy w jakiej zostaliśmy stworzeni. Wszystko, co tworzy Natura odsłania formę, w której zostało stworzone. Skała pokazuje istotę skały a ludzie swoją ludzką istotę. Jeżeli uporządkujemy żywe istoty według świadomości (na swój sposób róża też posiada świadomość) zbliżymy się do zrozumienia historii naszego stworzenia. Niektórzy ludzie są w stanie zrekonstruować cały wszechświat ze zwykłej obserwacji źdźbła trawy. Potrzeba (uczenia się) jest źródłem wszystkich instytucji nauki.

Szkoła oznacza dla mnie grupę przestrzeni, w których możliwe jest należyte nauczanie i uczenie się.

Szkoła miała swój początek w momencie gdy człowiek (nie świadom jeszcze, że jest nauczycielem) usiadł pod drzewem, by podzielić się swymi spostrzeżeniami z innymi ludźmi (nieświadomymi jeszcze, że są uczniami).

Studenci uczyli się i chcieli być tacy jak ich mistrzowie. Chcieli też edukować swoje dzieci. Dla tego celu stworzyli odpowiednią przestrzeń i tak powstała pierwsza szkoła.

Fakt ten, jako konsekwencja ludzkiej aspiracji, był nieunikniony.

Architekt kreuje przestrzeń i nadaje jej formę po zrozumieniu jaką powinna być, aby mogła odpowiednio funkcjonować.’  

ULICA jest harmonią, przestrzenią wspólną, której ‘ściany’ należą do całego społeczeństwa, dla korzyści wszystkich. Niebo jest jej dachem (sufitem?).

Miejsca spotkań mają swój początek w ULICY – idei harmonii.

‘Ulica implikuje publiczne miejsce spotkań bez dachu. Hala (sala) spotkań jest przykrytą ulicą. Jest to słuszne kategoriach spotkań i zgromadzeń ludzi. Fasady budynków przy ulicy są jak ściany sali spotkań. Ulice miast ograniczone są budynkami. Dzisiaj ulice nie odnoszą się do domów – są zredukowane do szlaków komunikacyjnych. By wrócić do oryginalnej idei tego, czym ulica być powinna musimy na nowo zdefiniować i uporządkować ruch / komunikację. Zaczął bym od zaraz. Powinniśmy zdefiniować prawa budynków ponad ulicami, przy których stoją. Tym sposobem charakter ulic uległby znaczącym zmianom.’

PLAC 

‘Aspiracje realizowane są na uniwersytecie; na rynku w świecie komercji realizowane są potrzeby. Pomiędzy leży FORUM, gdzie wyrażane są aspiracje i potrzeby. Na forum (PLACU) ludzie wchodzą w kontakt z aspiracjami innych ludzi i odkrywają w ten sposób wspólne cechy rodzaju ludzkiego. Jednostka zdaje sobie sprawę ze swojej przynależności do wspólnoty, i że może osiągnąć swoje cele tylko wówczas, gdy są one zgodne z celami innych. Potrzebne jest miejsce, gdzie może się to dziać, gdzie jednostka czuje się reprezentowana na przykład przez rząd wybrany przez całą społeczność jednostek. (…) Wydaje mi się, że plac publiczny stracił swój reprezentatywny charakter. (…)

Więc wracam zawsze do idei PLACU, ale w nowej interpretacji. To nie tylko prosta kwestia obszaru zieleni w mieście, ale miejsca, gdzie panuje porządek i harmonia między ludźmi, gdzie ludzie wzajemnie się rozumieją, gdzie splatają się ich aspiracje i potrzeby.’

  

5. Architektura

W dorobku Kahna wyróżnić można pięć stałych elementów:

1. Kompozycja i spójność (niepodzielność, integralność).

2. Szacunek dla materiałów.

3. Moduł przestrzenny, którego powtarzalność determinuje plan.

4. Światło jako czynnik kompozycji.

5. Relacje między elementami architektonicznymi.      

 

1. Kompozycja i spójność.

Spójność budynku dla Kahna ma znaczenie wymiaru filozoficznego. Porównywał swoje rozumienie piękna i kompozycji do teorii św. Tomasza z Akwinu, który opisał cztery kryteria niezbędne do określenia obiektu pięknym:

- spójność (integritas)

- perfekcja (perfectio)

- symetria i proporcje (proportio)

- jasność / przejrzystość / klarowność (claritas)

Wg Kahna kryteria te zapewniają kompletność, niemożliwość oddzielenia części od całości bez zaburzenia równowagi (equilibrium) obiektu.

Wreszcie klarowność jest specjalną cechą odróżniającą jeden obiekt od drugiego. (unikalność ale też celowość)

Odróżnienie przez Kahna przestrzeni obsługujących od obsługiwanych daje wgląd w jego pojęcie kompozycji.

Koncepcja ta była stale przez Kahna rozwijana i rafinowana. (najlepszym przykładem jest Salk Institute)

Stałe punkty będące źródłem, podstawą całego projektu.

Koncepcja struktury opartej o pewne stałe elementy.

Rozwój kompozycji u Kahna ma swój kontekst historyczny. Na początku wieku XX kompozycja była jednym z głównych przedmiotów w Ecole des Beaux-Arts w Paryżu. Nie tylko prace Juliana Gaudet’a, wybitnego profesora tejże szkoły, ale też prace Tony Garniera (sławnego studenta Gaudet’a) wywarły głębokie wrażenie na Kahnie. Jednakże postacią mającą największy wpływ na twórczość Kahna był współczesny Gaudetowi, lecz będący jego oponentem Auguste Choisy. Ważne dla Kahna były nie tyle jego pisma i idee (Kahn nie znał francuskiego, nie był też nigdy wielkim czytelnikiem w sensie akademickim) co wspaniałe ilustracje w jego książce ‘L’Historie de l’Architecture’. Nie będąc w stanie czytać po francusku Kahn interpretował rysunki na swój sposób. Fakt ten pozwolił mu przekroczyć przepaść pomiędzy francuską klasyczną i akademicką tradycją a dwudziestowiecznym racjonalizmem. Kahn oparł swój system na uporządkowaniu dwóch zasadniczych aspektów kompozycji architektonicznej : technicznego i estetycznego.

2. Szacunek dla materiałów.

Jedną z charakterystycznych cech architektury Kahna jest sposób użycia materiału. Waga, jaką przykładał do materiałów wyraża jego chęć (dążenie) do ustanowienia nowej, lepszej relacji człowieka z naturą. Betonowe ściany Salk Institute są technicznie zaawansowane pod względem użycia materiału – pokazują / eksponują proces ich budowania. Problemem w ścianach wylewanych w szalunkach są śruby łączące dwie strony szalunku. Kahn postanowił nie ukrywać problemu a raczej go podkreślić, wyeksponować, wygrać na korzyść budynku i tym sposobem kontrolować go.

Richards Laboratory jest być może pierwszym budynkiem skonstruowanym z prefabrykowanych elementów betonowych, w którym nawet dźwig od początku odgrywał ważną rolę w komponowaniu projektu.

Cegła w rękach Kahna ożywa, jak gdyby był to całkiem nowy materiał. Kahn używa cegły w połączeniu z betonem, by uzyskać syntezę wzmacniającą opór betonu i rozszerzającą jego potencjał ekspresji.

Nawet gdy zaprzecza naturze w swym poszukiwaniu nowych środków wyrazu, język formalny Kahna wykazuje szacunek dla praw natury.

W kompozycji budynków Kahna skonstruowanych z cegły i betonu (Library for Philips Exeter Academy, Teatr w Fort Wayne, Synagoga Hurva w Jerozolimie) można jasno odróżnić dwie strefy: wewnętrzną (skonstruowaną z żelbetu dla przekrycia dużych otwarć/ przestrzeni) oraz zewnętrzną strefę  (skonstruowaną z cegły), która osłania strefę wewnętrzną i grupuje mniejsze pomieszczenia (przestrzenie) zaprojektowane dla różnych innych czynności.

Zrozumienie przez Kahna specyfiki każdego materiału prowadzi do doskonałej harmonii między technologią, materiałem i formą.

3. Przestrzeń.           

 ‘Architecture comes from The Making of a Room.’

Według Kahna plan to kompozycja pewnej liczby elementów. Każdy z różnych modułów przestrzennych jest samodzielną jednostką, niezależną od całości planu. Dla Kahna przestrzeń nie jest rzeczą abstrakcyjną ale czymś konkretnym, dopasowanym do ludzkiej skali. Czynności ludzkie mają miejsce w przestrzeni i, w odczuciu Kahna, miejsce dla spotkania dwóch osób jest kompletnie różne od przestrzeni zgromadzenia większej ilości ludzi.

‘The difference is that which exists between facts (event) and their realization (performance).’     

4. Światło jako czynnik kompozycji.

Światło naturalne determinuje charakter przestrzeni. Plan określa gdzie światło jest a gdzie nie ma. Ilustrują to szkice Partenonu – elementy zamykające narysowane są na czarno – są one za razem elementami konstrukcyjnymi. Nic nie jest zbyteczne, wszystko ma użytek / zastosowanie. Od samego początku Kahn zainteresowany jest ekonomiką użytych elementów. Jest to widoczne (ewidentne) już w jego pierwszych projektach.

Ściany w Weiss House składają się z przesuwnych w pionie paneli, co pozwala regulować ilość dopływającego światła. We Fleischer House forma okien zdeterminowana jest samym światłem. W Konsulacie Amerykańskim w Luandzie ściana z otworem usytuowana przed właściwą fasadą z oknami reguluje dopływ światła. Kolejne rozwiązanie zastosowane w synagodze Mikveh w Filadelfii to ‘świetlne butelki’ kontrolujące iluminację przestrzeni wielkiego wnętrza. W budynku Richards Laboratory for Medical Research Kahn osiągnął najpełniejszą integrację pomiędzy ‘pustą’ a ‘wypełnioną’ przestrzenią. Kompozycja planu jest oparta na serii jednostek przestrzennych z pionami instalacyjnymi i szlakami cyrkulacji pomiędzy nimi.

W jednym z jego ostatnich projektów (renowacja części Houston) Kahn zastosował typologię planu opartą o serię odizolowanych przestrzeni. (forma odpowiednia funkcji) Przestrzenie te umożliwiają dzianie się wielu różnych czynności w tym samym czasie, każda przestrzeń ma w dodatku różnorodność (mnogość) możliwych zastosowań.

Ekspresywna siła architektury Kahna skupia te przestrzenie w jedną harmonijną całość.

I tutaj konstrukcja organizuje ludzkie czynności, określając przestrzenie zaprojektowane dla dobrobytu użytkowników.

Kahn odrzuca podział na strukturę i przegrody, na jednostki konstrukcyjne i przestrzenne. W jego pracy technika jest integralną częścią architektury.

5. Relacje między elementami architektonicznymi.       

Do skomponowania przestrzeni konieczna jest analiza związków między tworzącymi ją elementami. Forma tej relacji – konkretna czy symboliczna była ciągłym tematem przemyśleń  / rozważań architektów w każdym okresie historycznym.

Kahn zauważył, że otwarcie pomiędzy dwoma elementami nośnymi jest samo w sobie środkiem komunikacji. W jego pracy przejścia pomiędzy elementami często odznaczają się wielką subtelnością. W domu Adlera i Vore’a, gdzie pomieszczenia są rozmieszczone niezależnie od osi symetrii. W innych projektach rozplanowanie jest odśrodkowe – jak w Laboratoriach Richardsa lub Mill Creek Community Centre. Najbardziej oryginalne rozwiązanie tego problemu jest w projekcie Bryn Mawr, gdzie szlak komunikacji prowadzi przez narożniki trzech kwadratów, tworząc użyteczne przestrzenie o wielkiej jakości architektonicznej.

W pracy Kahna widoczna jest troska o rozwiązywanie architekturą problemów dnia dzisiejszego. Mimo tego jego dorobek jest ponadczasowy raczej niż historyczny, w sensie, że nie składa się on z linearnego rozwoju podstawowych trendów architektury nowoczesnej. Nie jest też prostą, racjonalną fuzją (syntezą) postulatów przeszłości. Ponadczasowa nie znaczy, że ignoruje problemy czy potrzeby teraźniejsze. Istnieje wiele ważnych dzieł architektury, które w zasadzie nie są historyczne, nawet mimo zmieniających się wraz z upływem czasu kryteriów oceny.

 

‘W średniowieczu architekci katedr gotyckich budowali z masywnych bloków litego kamienia. Dziś mamy puste elementy budowlane. Elementy budowlane są tak samo ważne jak przestrzenie, które definiują, które w zależności od ich rozmiaru mogły by być przestrzeniami w ścianach mieszczącymi wentylację, ogrzewanie i instalacje elektryczne lub większe przestrzenie, w których ludzie przemieszczają się lub oddają się swym zajęciom.

Ciągle powiększające się zainteresowanie strukturami przestrzennymi jest dowodem na chęć pełnego ich wykorzystania. Formy, z którymi teraz eksperymentujemy wywodzą się z naszego głębszego zrozumienia natury i są wynikiem niekończącego się poszukiwania porządku.

Tradycyjny system dążący do ukrycia struktury nie wpisuje się w ten porządek gdyż hamuje on architekturę. Wierzę, że artysta instynktownie pozostawia ślady procesu, w którym obiekt został stworzony – tak w architekturze jak i w innych sztukach.

Tendencja do dekoracji zewnętrza budynku wywodzi się ze zwyczaju ukrywania jego części składowych i sposobu jego tworzenia / budowania / składania / powstawania.

Struktury, które budujemy powinny spełniać wszelkie wymagania techniczne dla definiowanej przestrzeni. Podwieszone sufity zasłaniające elementy konstrukcyjne niszczą proporcje. Powinniśmy projektować w ten sam sposób w jaki budujemy – od dołu do góry. Budynek powinien pokazywać materiały, z których jest złożony oraz sposób w jaki go zrobiono. Tą drogą architektura będzie mieć moc ekspresji, która pochodzi od metody raczej niż od powierzchownej ornamentacji.

W wyniku tego niepotrzebne więcej będzie zafałszowanie konstrukcji akustycznymi przegrodami lub sztucznym oświetleniem, ukrywanie kanałów, przewodów, rur i kabli. Idąc dalej architekci, inżynierowie i budowlańcy uczynią metodę powstawania ich budynków widoczną – odrzucając powierzchowne okładziny i ozdoby.’ 

Kahn zwykł mawiać: ‘Boulle exists and so does architecture.’

6. Miasto      

U swojego zarania miasto było prymitywną osadą. Później w historii stało się miejscem nagromadzenia instytucji. W swojej najwcześniejszej formie instytucja była wyrażeniem (manifestacją) wspólnoty i reprezentacją harmonii. Stale zmieniające się okoliczności i nieprzewidywalność przyszłości działa jak więź łącząca społeczność i sprzyja harmonii i zgodzie.

Kahn uważał, że miara wartości miasta jest jego użyteczność. Zaprojektował dla Filadelfii parkingi w formie stadionu, z mieszkaniami i biurami na obwodzie.

‘Potrzeba implikuje coś, co już istnieje, zaś pożądanie skierowane jest ku czemuś, co jeszcze nie istnieje i jest źródłem woli istnienia.’

  

7. Osobowość architekta

 ‘How accidental our lives are and how influenced by circumstance.’

Przy interpretacji dzieł sztuki ważne jest usytuowanie ich w historycznym kontekście oraz postrzeganie go, jako syntezy tego kontekstu raczej niż jako wyniku czysto osobistych intencji artysty. Wiele dzieł architektury powstaje wyłącznie jako wynik indywidualnego, osobistego podejścia ale prawdziwy związek między architektem a architekturą oparty jest na wyrażonej afirmacji ludzkiej istoty indywidualnej i socjalnej, i przekracza mijające mody i style. Afirmacja ta obecna w architekturze Kahna uwidacznia się w syntezie formalnej i porządku, jakimi odznaczają się jego prace.

Artysta jest związany z przeznaczeniem społeczeństwa oraz instytucji, w których żyje, nawet jeżeli jednostka próbuje ukazywać się jako wolna, pomimo iluzorycznego / złudnego charakteru takiej wolności.

Powinnością i największym wyzwaniem artysty jest śledzić rozwój otaczającego go świata i nadać formę postrzegania społeczeństwu, do którego należy. (w szczególności związku pomiędzy nieskończoną naturą i ludzkim przemijaniem.)

Artysta musi być odpowiedzialny i zdolny podjąć wyzwanie tworzenia lepszego świata, świadomy tego, że przyszłość nie jest tworzona przez wylegiwanie się na słońcu.

Budowanie przyszłości zaczyna się TERAZ i wymaga wyjątkowych / nadzwyczajnych wysiłków.

Louis Kahn posiadał te cechy. Stawał do niezliczonych wyzwań jako artysta i architekt.

Doktor Eisely powiedział :

‘Naszym zadaniem jest nie wyobrażać sobie i przypuszczać, ale odkrywać jak robi to, lub zrobiła by to Natura.’  

Jako architekt Kahn stosował proces redukcji do abstrakcyjnej struktury, która stanowiła jego materiał wyjściowy – źródło ekspresji. Wyjątkowy / unikalny charakter jego prac jest wynikiem tego właśnie procesu. Zwykł mawiać : ‘nie ma innego budynku’ – mając na myśli poświęcenie wszystkich swoich wysiłków, całej pasji, inteligencji i doświadczenia, jako artysty dla bieżącego projektu. Pokazuje to jego identyfikację z przestrzeniami definiującymi budynek, z prawdziwym światem otaczającym budynek i ze sobą samym, jako jednostką. Tworzył budynki szczere, które zdobywały uznanie publiczne.

Kahn żył i wykształcił się jako architekt w Filadelfii – wytwornym mieście z proporcjonalnymi ulicami i szerokimi zadrzewionymi chodnikami. Miasto założone w XVIII wieku, umiejscowione pomiędzy dwiema rzekami zaprojektowane było przez Williama Penna. Plan zorganizowany był wokół pięciu placów stanowiących centrum. Ta stosunkowo statyczna kompozycja została zakłócona w XIX wieku przez przekątną tnącą miasto łącząc je z Fairmount Park. Kilka miast rozwiązało połączenie tkanki urbanistycznej z ruralistyczną w lepszy sposób.

Filadelfia, jako jedyne miasto w USA ma szerokie i nieprzerwane widoki centrum – z ratuszem w jego sercu.

Idee Kahna formowały się i dojrzewały w tym środowisku. Studiowanie związków pomiędzy różnymi elementami miasta – rzekami, placami, ulicami i biznesem – i ich strefowanie było podstawą wszystkich jego spostrzeżeń. Widoczne jest to w całej jego pracy – od projektu centrum Filadelfii do domu Goldberga.

Przyjaciółmi Kahna byli ludzie, z którymi współpracował. Dwa razy w tygodniu miał przyjemność towarzystwa studentów Uniwersytetu Filadelfii. Mawiał :

‘Czuję się spełniony, jako nauczyciel tylko wtedy, gdy nie potrzebuję mówić : Ja zrobił bym to tak …’

W szkole, w swojej ‘kaplicy’ (jak zwykł ją nazywać) Kahn mógł testować słuszność swoich teorii. Uniwersytet był dla niego miejscem, gdzie możliwa jest ocena hipotez i działań z całkowitą wolnością.

‘Handel rozwija się na rynku, architektura należy do uniwersytetu.’

Mawiał : ‘ Jednostka uczy się tylko tego, co już w niej jest.’

Twierdził, że proces nauki rzemiosła (praktyki zawodowej) jest stałym odkrywaniem siebie – ‘Człowiek odkrywa formę swojego stworzenia – tożsamość swojego stwórcy.’  

Życiowe wydarzenia / okoliczności i liczne spotkania (starcia / potyczki) odcisnęły na nim piętno i nadały formę kipiącym w nim ideom.

Kahn rozważany w kontekście historycznym odszedł od architektury nowoczesnej i sformułował nową architekturę na podstawie innych koncepcji. Zaproponował całkowicie nowe idee dotyczące relacji pomiędzy licznymi elementami, które definiują przestrzeń oraz wzajemnych powiązań przestrzennych zarówno funkcjonalnych jak i strukturalnych.

Ważność pracy Kahna leży w jego dostrzeżeniu nowej kultury, cechującej się poszukiwaniem nowych wartości, w jej zalążku. Jak sam kiedyś stwierdził : ‘ W obecnych czasach nawet samo Słońce nie jest oczywiste.’ 

Kahn odbył długą wyprawę do Europy w latach 1928 – 29, gdzie studiował dzieła architektury europejskiej (rysował, malował, ‘rysował światło’). Wielkie wrażenie robiły na nim budowle starożytne i średniowieczne – Partenon w Atenach (tak jak wcześniej na Le Corbusierze), świątynia w Paestum, zamek w Szkocji, klasztor w Izraelu.

Louis Isadore Kahn (prawdziwe nazwisko Szmulowski) urodził się 20.02.1901 na wyspie Osel w Estonii. W 1905 jego rodzina wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych. Zmarł na atak serca 17.03.1974 na stacji Pennsylvania w Nowym Jorku, w podróży powrotnej z Indii. 

Projekty przed Kahnem o podobnym podejściu – np. Johnson Wax Factory / Frank Lloyd Wright.

Projekty kontynuujące podejście Kahna – np. Terminal Lotniska Stansted / Foster & Partners; Centrum Pompidou / Piano & Rogers;

Renzo Piano pracował dla Kahna w latach 1965 – 70 między innymi przy projekcie fabryki Olivetti. (potencjalny kontynuator myśli)

Mario Botta – widoczne podobieństwa w kształtowaniu architektury – rzuty / bryła.

Moshe Safdie – uczeń Kahna.

Jego dorobek prezentuje nieustanne poszukiwanie prawdziwego sedna / esencji architektury, jej głębokich korzeni i fundamentalnych wartości.

Jednorodność dorobku Kahna powinna być rozumiana raczej jako funkcja jej podstawowych postulatów niż konkretnego stylu czy formalnej mody / formalizmu.

Przyjęcie tych fundamentalnych idei jest oczywistym źródłem siły w całej jego pracy.

Kahn do studentów :

‘Rozróżnienia (podziały) , których dokonałem pomiędzy tym co wymierne a niewymierne, pomiędzy formą a obrazem, pomiędzy przestrzeniami obsługującymi a obsługiwanymi są dychotomiami istniejącymi tylko w umyśle, podczas gdy duch zawsze dąży do jedności.’

opracował:
Tomasz Sachanowicz
www.slabpracownia.pl

  

Bibliografia

‘Louis I. Kahn Works and Projects’, Romualdo Giurgola, Editorial Gustavo Gigli S.A., Barcelona 1979/1989